Ընդլայնելով մշակութային երկխոսության աշխարհագրությունը, CSN Lab-ը հատուկ ծրագրով ներկայացավ բեռլինյան ZK/U (Zentrum für Kunst und Urbanistik / Արվեստի և Ուրբանիզմի կենտրոն) հարթակում։ Առանցքում ունենալով CSN Lab-ի կողմից 2024 թվականին մեկնարկած «Մարմնի հիշողությունը» հետազոտական նախագիծը, այս միջոցառումը հարթակ դարձավ միջազգային լսարանին մարմնի և մարմնականության դիտանկյունից ներկայացնելու հայկական ժամանակակից արվեստն ու մշակույթը։
Հայկական մշակույթի «անմարմնությունը» հարցադրելով, մասնավորապես՝ վիզուալ արվեստում ներկայացված մարմինը հիշողության ոսպնյակից դիտարկելով՝ «Մարմնի հիշողությունը» հետազոտությունն ընթերցում է Հայաստանի հետխորհրդային շրջանում մարմնի դերի, նշանակության և կերպարի փոխակերպումները, վերլուծում դրա տարաբնույթ արտահայտումներն ու նշանները։
«Ի՞նչ է մարմնի հիշողությունը։ Ի՞նչ նշանների կրող է դառնում մարմինը։ Ի՞նչ քաղաքական, մշակութային և սոցիալական փոխակերպումներ են արտացոլվում մարմնի ներկայացվածության միջոցով։ Ի՞նչ է ցույց տալիս, ինչի՞ մասին է լռում և ի՞նչ է թաքցնում մշակույթում ու արվեստում արտացոլվող մարմինը։»
CSN Lab-ի կողմից համադրված, «Մարմնավորված հիշողություններ» խորագրով ծրագիրը արձագանքում էր այս հարցերին՝ ներկայացնելով հայաստանյան համատեքստում դրանց շուրջ մշակութային և արվեստային մտորումներն ու արտահայտումները, սոցիալական և քաղաքական շարժառիթներն ու համատեքստը։ Բազմաթիվ բաղադրիչներից կազմված միջոցառումը ներառում էր թեմայի շուրջ արվեստագետների ելույթներ, կինոդիտում, քննարկումներ, ինչպես նաև «Մարմնի հիշողությունը. Հետազոտելով մարմնի ներկայացվածությունը ժամանակակից հայկական մշակույթում և արվեստում» հետազոտական աշխատանքի անգլերեն հրատարակության շնորհանդեսը։ Նախքան միջոցառման մեկնարկը, հյուրերը և բանախոսները միավորվեցին ZK/U կենտրոնի և Բեռլինում հաստատված հայկական «Արագիլ» սրճարանի կողմից հատուկ համադրված ընթրիքի շուրջ, որը համայնքային երկխոսություն ձևավորելու կարևոր միջմշակութային տարածություն էր։
«Անցյալը բազմաշերտ է ու բարդ, և այդ պատճառով մենք աշխատում ենք ոչ-մոնումենտալ հիշողության լանդշաֆտի հետ։ Նույնն է նաև մեր ներկան, որ շարունակում է ձևավորվել գաղութացման միջոցով և պահանջում է շարունակական պայքար հիշելու իրավունքի համար, ռազմականացված և հայրիշխանական տարածաշրջանում մեր մարմինների տեսանելիության և լինելիության համար»։ Միջոցառումն այսպես մեկնարկեց Տիգրան Ամիրյանը՝ ներկայացնելով CSN Lab-ի նախորդ տարիների աշխատանքը, մասնավորապես՝ «Մարմնի հիշողությունը» հետազոտական նախագիծը և նախագծի հիմնական հայեցակետերից մեկը՝ Դիդիե Անզիոյի «Ես-մաշկը»։ Նա անդրադարձավ նաև գրքի հայերեն հրատարակությանը, հայաստանյան մշակութային դաշտում դրա ներկայացմանը հաջորդած արձագանքներին և մարմնի շուրջ խոսույթի կարևոր զարգացումներին՝ փոխանցելով հարթակը Հայաստանից ժամանած արվեստագետներին ու «Մարմնի հիշողությունը» գրքի անգլերեն թարգմանության շնորհանդեսին։
«Մարմնի հիշողությունը» հետազոտության հեղինակներ Արսեն Աբրահամյանն ու Մարիամ Եղիազարյանը ներկայացրեցին նախագծի մեթոդաբանությունն ու հայեցակարգը, հայկական ժամանակակից արվեստում մարմնականության դիսկուրսիվ փոխակերպումները, դրա միջոցով դիմադրությունն ու ընդվզումը, և դրա մոռացումն ու ազատականացումը։ Անդրադառնալով բարդ անցյալին՝ մասնավորապես խորհրդային շրջանի մարմնի քաղաքականությանը, անկախության շրջանի աճող ռազմականացմանը, ճնշող հետերոնորմատիվությանը և նեոգաղութային ազդեցություններին, հեղինակները վեր հանեցին այս իրողությունների միջև եզակի արտահայտվող մարմնականությունը, որ գալիս էր հակադրվելու վերոնշյալ ճնշումներին ու պատնեշներին։
Այս լռեցված պատումների շուրջ էր հյուսվում արվեստագետ Ամասիա Նիզիբլյանի ելույթը, ում արվեստի կենտրոնում մարմինն է, գենդերը, սեռականությունը, մարմնի ընկալումները, արտահայտումներն ու փոխհարաբերությունները։ Արվեստագետի աշխատանքների հիմքում ընտանեկան հիշողության և արխիվների ուսումնասիրությունն է՝ անցյալը հարցադրելու, քննելու և դրա միջոցով զգայուն ու անձնական հարցերի շուրջ խորհելու ճանապարհը։ «ինքս ինձ իմ կողմից», «29», «Ժոզեֆին», «մարմնիրավ». այս և այլ աշխատանքները ներկայացնելով՝ Ամասիա Նիզիբլյանը խոսեց իր արվեստում մարմնի առանցքային դերի մասին՝ ոչ միայն որպես միջոց կամ փոխաբերություն, այլ նաև հնարավորություն ընթերցելու և արտահայտելու գենդերային հիմնահարցերը, բռնության և ազատության բևեռները։
Միջոցառումը ամփոփվեց «Մարմնի հիշողությունը» հետազոտական աշխատանքում, ինչպես նաև հայաստանյան ժամանակակից արվեստում եզակի դեր ունեցող «Տարօրինակելով Երևանը» արվեստային խմբի անդամ լուսինե թալայանի ֆիլմի ցուցադրությամբ, որը անթաքույց կերպով խնդրականացնում է հայաստանյան հասարակությունում բացառումն ու հետերոնորմատիվությունը՝ դաջված քաղաքին, մշակույթին և մարդկանց։ postDIY ֆիլմում քաղաքի բիրտ ճարտարապետությունը՝ խորհրդային բազմահարկ բնակելի շենքերի տեսարանները, հակադրվում են քվիր գոյության սերտությանը և խոցելիությանը։ Համադրելով լանդշաֆտի կոպտությունն ու այդ լանդշաֆտում անտեսանելի և անընդունելի, հոգածություն փնտրող մարմինները, լուսինե թալալյանի ֆիլմն արտացոլում է խորհրդայինից հետ/խորհրդային փոխադրված արգելքներն ու մարմնի քաղաք/ականությունը։
«Մարմնավորված հիշողություններ» ծրագրի ավարտը վերածվեց հետազոտողների և արվեստագետների հետ ազատ ձևաչափով քննարկման։ Այս զրույցներն առաջ բերեցին ինչպես հետազոտական աշխատանքի և ներկայացված արվեստի գործերի վերաբերյալ արձագանքներ, այնպես էլ թեմայի շուրջ նոր դիտանկյուններ ու հարցադրումներ։ Այս ամենը խթանում է մեզ ստեղծել նոր հնարավորություններ՝ քննելու հայկական ժամանակակից արվեստի և մշակույթի մարմնականությունը, նպաստելու դրա շուրջ մտորումներին ու ներկայացնելու այն ինչպես հայաստանյան, այնպես էլ լայն մշակութային համատեքստում։ CSN Lab-ը շարունակում է թեմայի շուրջ աշխատանքը, քանզի հանրային և մշակութային խոսույթում այն հանրահռչակելու յուրաքանչյուր փորձ առաջ է բերում նաև հակազդեցություններ, որոնք ի ցույց են դնում մարմնականությունն ու մարմինը կենտրոնում ունենալու, դրանք մեծ պատումներից և դրոշմներից ազատելու անհրաժեշտությունը։
Այսուհետ «Մարմնի հիշողությունը. Հետազոտելով մարմնի ներկայացվածությունը ժամանակակից հայկական մշակույթում և արվեստում» գրքի անգլերեն թարգմանությունը կարելի է ձեռք բերել Բեռլինի «Արագիլ» սրճարանում։