Ամենամյա Re-Lentus մշակութային երկխոսական ծրագրի այս տարվա վրացական փուլը առանցքում էին արվեստն ու դիմադրությունը։ Թեմայի համատեքստում ստեղծվեց հնարավորություն ծանոթանալու երեք արվեստագետների հետ, ովքեր խնդրականացնում են արդի սոցիալական և մշակութային անհավասարությունները և դիմադրում դրանց ստեղծագործական լեզվով։ Ինչպես և նախորդ տարիներին, հայաստանյան CSN Lab-ի և վրացական CuMa Lab-ի համագործակցությամբ իրականացվող Re-Lentus ծրագրի առանցքային նպատակներից է կին մշակութային գործիչների հանրահռչակումը, նրանց փորձի հանրայնացումը և երկու հարևան ժողովուրդների միջև մշակութային փոխանակման խթանումը։ Ծրագրի շրջանակում՝ Թբիլիսիի Գյոթե-ինստիտուտում, արվեստագետներ Արփի Բալյանը, Սիրանուշ Աղաջանյանը և Հասմիկ Թանգյանը, վրաց հանդիսատեսի՝ համադրողների, արվեստի և մշակույթի գործիչների հետ կիսեցին իրենց մասնագիտական փորձառությունը, անցած ուղին, ինչպես նաև ներկայացրեցին այն մարտահրավերները, որոնց բախվում է հայկական ժամանակակից արվեստի գործիչները։
Արվեստի և դիմադրության համատեքստում տարաբնույթ ժանրերում և ձևաչափերում ստեղծագործող այս արվեստագետների գործունեությունը խաչմերուկվում է միջավայրի շուրջ։ Փերֆորմատիվ արվեստի, սթրիթ արտի, խճանկարի և այլ մեդիաների միջոցով նրանք խնդրականացնում են քաղաքի պատրիարխալ ու բիրտ մակերեսը, դրա հետ փոխհարաբերման բարդությունները, հանրային տարածքում մարմնի և մարմնականության դերը՝ միաժամանակ վերածելով քաղաքն ու տարածությունը ստեղծագործական մեդիումի։
Արվեստագետ Արփի Բալյանը, ով նաև «Ֆեմգրադարան»-ի համահիմնադիրն է, մեկնարկելով միջոցառումը ներկայացրեց իր գործունեությունը, որի միջոցով կատարում է համառ և սուր հարցադրումներ՝ ռազմականացման, գենդերային անհավասարության և կանանց մարմնի առևտրայնացման շուրջ։ Նրա գրաֆիտիները քաղաքային տարածությունում հանդես են գալիս որպես արվեստային ազդեցիկ միջամտություններ, որոնք փոխակերպում են լանդշաֆտը և հանրային տեսադաշտում բացահայտում այլընտրանքային խոսույթ՝ վերաբերող մարմնին, ինքնությանը և ընտրության ազատությանը։ Արփի Բալյանը ներկայացրեց նաև իր մուլտիմեդիա նախագծերը, որոնցում կենտրոնական տեղ է զբաղեցնում հանրային տարածքներում կնոջ ներկայության կամ բացակայության հիմնահարցը։
Քաղաքային տարածության հետ փոխհարաբերության իր փորձառությամբ հաջորդիվ կիսվեց վիզուալ արվեստագետ Սիրանուշ Աղաջանյանը, ով հղվելով Հայաստանի տարբեր մարզերում իրականացված իր խճանկարային աշխատանքներին՝ ներկայացրեց իր արվեստային ուղին՝ հանրային տարածքներում միջամտություններից մինչև Երևանի թիրախավորված վերնակուլյար թաղամասերից մեկում՝ «Ֆիրդուս 48» նկարիչների տան հիմնադրումը։ Նա անդրադարձավ նաև Ֆիրդուսի քաղաքային ակտիվիստական շարժմանը՝ ընդգծելով հանրային տարածքների քայքայման և փոխակերպման դեմ պայքարում արվեստի ազդեցիկ դերն ու նշանակությունը։
Տարածության և մարմնի փոխհարաբերման շուրջ խորհելով՝ արվեստագետ Հասմիկ Թանգյանը ներկայացրեց, թե ինչպես է ապակառուցում մարմնին շաղկապված սոցիալական և մշակութային կաղապարները։ Նա մասնավորապես անդրադարձավ «Հուզանք ու Զանգ» հանրային ներկայացմանը, որը միահյուսելով 20-րդ դարի հայկական ֆուտուրիստական պոեզիան, էքսպերիմենտալ երաժշտությունը և շարժումը, հարցադրում էր կնոջ մարմնին, շարժմանն ու խոսքին պարտադրվող դերերը։ Վեր հանելով ներկայացման բուն ընթացքը և դրան հաջորդող իրադարձությունները՝ հանրության կողմից արվեստագետների թիրախավորումը, տարբեր հաստատությունների կողմից ճնշումները, ինչպես նաև այդ ամենի ազդեցությունը և սեփական փորձառությունը՝ Հասմիկ Թանգյանը ընդգծեց հայաստանյան համատեքստում ժամանակակից արվեստին ուղված ճնշումները, գրաքննության և սահմանափակման փորձերը։
Երեք բանախոսությունները ամփոփվեցին Իռենա Պոպիաշվիլիի հետ քննարկմամբ, ով բացելով երկխոսության տարածություն հանդիսատեսի և արվեստագետների միջև, զրույց ծավալեց ստեղծագործական մեթոդների և միջոցների շուրջ, ինչպես նաև հայաստանյան և տարածաշրջանային համատեքստում կնոջ կարծրացած գենդերային դերի և դրան փոխկապված սոցիալական ու մշակութային խնդիրների շուրջ։
Re-Lentus նախագիծը, ի լրումն վրացական հանրային միջոցառմանը, նաև ներառում է այցելություններ և հանդիպումներ վրացական մշակութային գործիչների և նախաձեռնությունների հետ՝ նպատակ ունենալով ստեղծել նոր կապեր, համագործակցության և համաստեղծարարության հնարավորություններ։ Re-Lentus 2025-ի շրջանակներում հայ արվեստագետներն այցելեցին Կանանց նախաձեռնությունների աջակցման կենտրոն (WISG), «Շարժման Թատրոն», «Գրուպ Բուլիոն» արվեստային նախաձեռնություն, Թբիլիսիի «Ժամանակակից Արվեստի Կենտրոն» և այլ հաստատություններ։ Երկխոսության այս և այլ հնարավորությունները նպատակ ունեն խթանել հայ-վրացական փորձի փոխանակումն ու համագործակցությունը։
Re-Lentus 2025 չի եզրափակվելու միայն հայաստանյան և վրաստանյան փուլերով։ Այս տարի երկխոսական ծրագիրն ընդլայնվել է ներառելով կին մշակութային գործիչների և արվեստագետների նոր ձայներ։ Ընդարձակելով մշակութային երկխոսության աշխարհագրությունը Re-Lentus 2025-ի շրջանակներում շուտով Բեռլինում տեղի կունենա հանրային միջոցառում՝ նվիրված բելառուս արվեստագետների և մշակութային գործիչների արվեստային դիմադրությանը։
Re-Lentus նախագիծն իրականացվում է Դանիական մշակութային ինստիտուտի աջակցությամբ՝ «Նոր ժողովրդավարության հիմնադրամ» նախագծի շրջանակում։
լուսանկարները` Anka Gujabidze