ԲԱԴ
Գաղութացված անցյալը մինչ օրս շարունակում է անհայտ ու չքննարկված լինել հանրության լայն շրջանակներում։ Բարդ անցյալի ազդեցությանն առնչվող հարցերի շուրջ լռությունը մի կողմից խոչընդոտում է տեսնել արդի իրողություններից շատերի պատճառահետեւանքային կապերը եւ ամբողջական պատկերը, մյուս կողմից՝ հարուցում նորանոր մտահոգություններ եւ խնդիրներ։ Շատ անգամ մեզ թվում է, թե գաղութատիրությունը եւ/կամ նեոգաղութատիրությունը բացառապես քաղաքական եւ տնտեսական երեւույթներ են, ռեսուրսների յուրացմանը, ենթարկմանն ու շահագործմանը վերաբերող դիսկուրսներ։ Այդուհանդերձ, գաղութային անցյալը խորապես դրոշմված է հասարակության մշակութային եւ սոցիալական հիշողության մեջ։ Գաղութացված անցյալի լեզուն հաճախ տասնամյակներ շարունակ չի դառնում մտորումների եւ ռեֆլեքսիայի առարկա՝ այդպիսով դաջվելով եւ դառնալով ներքին գաղութացման եւ/կամ ինքնագաղութացման հիմք։ Մեր անցյալը մեզ երեւակվում է ուրիշ ոսպնյակի եւ պրզիմայի միջով։ Սեփական անցյալի ընկալումը մեզ տրվում է այնպիսի գիտելիքի, արխիվների եւ պատկերների միջոցով, որոնք ձեւավորվել են մեզ դիտարկելու իբրեւ օբյեկտի, այլ ոչ գործող սուբյեկտի, գաղութացնելու մեր մշակույթը։ Ցավոք ստիպված ենք փաստել, որ մեր մշակույթի նման էկզոտիզացումը եւ յուրացումը բնորոշ է ոչ միայն պատմական անցյալին, այլեւ՝ մեր ներկայիս առօրեական եւ մշակութային կյանքին։
Նմանօրինակ հարցերը հիմնականում դուրս են արվեստագետների, մշակութային գործիչների, ինչպես նաեւ կրթական եւ հասարակական այլ ինստիտուտների հետազոտական հետաքրքրությունների շրջանակից։ Արդյունքում չեն տրվում սահմանումներ, գնահատականներ եւ որակումներ, ինչը գրեթե անհնար է դարձնում անցյալը, ներկան եւ ապագայի հնարավոր նարատիվները հասկանալու փորձերը։ Գաղութային անցյալի շուրջ դիսկուրսի ձեւավորման անհրաժեշտությունն էլ ավելի է խստացել վերջին տարիներին տարածաշրջանում սրված պատերազմական գործողությունների համատեքստում։
«Բարդ Անցյալի Դպրոցի» նպատակն էր վեր հանել և հանրային խոսույթ բերել գաղութացման հիմնահարցերը՝ բացահայտելով բարդ անցյալը և իրազեկելով նեոգաղութացման մարտահրավերների մասին։ Նախագիծը կազմված էր չորս փուլից՝ ԲԱԴ-ի եռօրյա ինտենսիվ ծրագրից, երկշաբաթյա ձմեռային դպրոցից, «Բացիկներ բարդ անցյալից» ցուցահանդեսից և «Ապագաղութացման բառարան» տեղեկատվական արշավից։
Երկխոսելով նեոկոլոնիալիզմի շուրջ (քննարկումներ)
ԲԱԴ-ի ինտենսիվ դպրոցի երեք օրերը լի էին հետաքրքիր դասախոսություններով, հարցերով եւ քննարկումներով։ Մասնակիցները հնարավորություն ունեցան ծանոթանալու այնպիսի թեմաների, ինչպիսիք են գաղութատիրությունը եւ մշակութային դիմադրությունը, գաղութացված ճարտարապետությունը և քաղաքային տարածությունը, ֆեմինիստական արվեստի միջոցով գաղութատիրության դեմ պայքարը, ներքին գաղութատիրությունը եւ այլն։ Ներկայացված հիմնահարցերի և գիտելիքի հենքով մասնակիցները երկխոսեցին հակամարտողների դիրքերից՝ իբրև գաղութացնողներ եւ գաղութացվողներ՝ անդրադառնալով անցյալի խնդիրներին և բարձրաձայնելով ներկայի մարտահրավերները։
Բացահայտելով գաղութային անցյալը (ձմեռային դպրոց)
ԲԱԴ-ի երկշաբաթյան ձմեռային դպրոցը հնարավորություն էր առավել խորքային անդրադարձ կատարելու բարդ անցյալին և գաղութացմանը։ Հրավիրված բանախոսները տարաբնույթ տեսանկյուններից անդրադարձան կոլոնիալիզմին առնչվող թեմաներին՝ բացահայտելով գաղութացման ազդեցությունը մշակույթի, ճարտարապետության, քաղաքային միջավայրի, լեզվի, գրականության, գիտության և կրթության կազմակերպման վրա։ Ծրագրի մասնակիցները նաև հարթակ ունեցան հրավիրված դասախոսների հետ առավել խորքային քննարկումներ ունենալու, ինչի շնորհիվ ձևավորեցին գաղութացման և նեոգաղութացման մասին առավել ընդգրկուն և համապարփակ ընկալում։
Պատկերելով բարդ անցյալը (ցուցահանդես)
«Բացիկներ Բարդ Անցյալից» ցուցադրությունը ժամանակակից հայ արվետագետների համար ստեղծված հարթակ էր, որտեղ նրանք փոստային բացիկների ձևաչափում անդրադաձան բարդ անցյալին և փոխանցեցին գաղութացման զգայական ընկալումը։
Փոստային բացիկները գաղութային պատկեր և ընկալում ստեղծելու ամենատարածված միջոցներից են, որոնք տարածությունը, ժամանակը, մարմինները և առօրյա պրակտիկաները ենթարկում են իրականության գաղութային կարծրատիպացման և տարածում դրանք՝ կնրկնօրինակելով և ամրապնդելով գաղութային դիսկուրսը։ Սա է պատճառը, որ ներթափանցելով բացիկներ ժանրային տարածություն ժամանակակից հայ արվեստագետները բարձրացրին գաղութային անցյալին ու դրա արդի մարտահրավերներին առչվող հիմնահարցեր։ Նրանք վերաիմաստավորեցին բարդ անցյալը ֆեմինիստական ուղերձի, ճարտարապետական ու քաղաքային տարածություններիի քննադատության, մեդիա դիսկուրսի քննադատության և այլ տեսանկյուններից։
Ապագաղութացնելով հանրային տարածքները (տեղեկատվական արշավ)
«Ապագաղութացման բառարան» տեղեկատվական արշավը ԲԱԴ-ծրագրի վերջին, եզրափակիչ փուլն էր, որի շրջանակներում մեդիա հրապարակումների և քաղաքային տարածությունում միջամտությունների միջոցով անդրադարձ կատարվեց (նեո)գաղութատիրության խորքային եւ ոչ միշտ ակնհայտ ազդեցություններին եւ հետեւանքներին՝ մատուցելով դրանք հանրության լայն շրջանակների համար առավել հասանելի և ընկալելի ձևաչափով։ Հայերեն ու անգլերեն հրապարակումներից և պաստառներից յուրաքանչյուրը «ապագաղութացրու քեզ» կարգախոսի ներքո ներկայացնում է գաղութացման ազդեցությանը մարմնի, լեզվի, քաղաքի, հիշողության եւ բնության վրա։
